Ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου
Ἔχεις βιοτικὲς φροντίδες; Γι’ αὐτὲς λοιπὸν ἔλα ἐδῶ (στὴν Ἐκκλησία), ὥστε ἀφοῦ προσελκύσεις τὴν εὔνοια τοῦ Θεοῦ μὲ τὴν ἐδῶ παραμονή σου, νὰ φύγεις ἔτσι ἐξασφαλισμένος· γιὰ νὰ ἔχεις Αὐτὸν (τὸν Θεὸ) σύμμαχο, γιὰ νὰ γίνεις ἀκατάβλητος στοὺς δαίμονες βοηθούμενος ἀπὸ τὸ χέρι τοῦ Θεοῦ. Ἄν ἀπολαύσεις πατρικὲς εὐχές, ἄν συμμετάσχεις σὲ κοινὴ προσευχή, ἄν ἀκούσεις τὰ θεῖα λόγια, ἄν ἀποσπάσεις τὴν βοήθεια τοῦ Θεοῦ, ἄν ἐνισχυθεῖς μ’ αὐτὰ τὰ ὅπλα καὶ βγεῖς ἔτσι ἔξω, οὔτε ὁ ἴδιος ὁ διάβολος θὰ μπορέσει πιὰ νὰ σὲ ἀντικρύσει, οὔτε βέβαια οἱ πονηροὶ ἄνθρωποι ποὺ προσπαθοῦν νὰ σὲ βλάπτουν καὶ νὰ σὲ συκοφαντοῦν.
Ἄν ὅμως ἀπὸ τὸ σπίτι σου ἔρθεις στὴν ἀγορὰ καὶ βρεθεῖς γυμνὸς ἀπὸ τὰ ὅπλα αὐτά, θὰ γίνεις εὐάλωτος σ’ ὅλους ἐκείνους ποὺ βλάπτουν. Γι’ αὐτὸ καὶ στὰ κοινὰ καὶ στὰ ἰδιωτικὰ πράγματα μᾶς τυχαίνουν πολλὰ ἀντίθετα ἀπὸ τὴν ἐπιθυμία μας, διότι δὲν φροντίσαμε πρῶτα γιὰ τὰ πνευματικὰ καὶ ὕστερα γιὰ τὰ βιοτικά, ἀλλὰ ἀντιστρέψαμε τὴν σειρά. Γι’ αὐτὸ ἔχει ἀντιστραφεῖ καὶ ἡ ἀλληλουχία καὶ ἡ εὐθεία διάταξη τῶν πραγμάτων καὶ ὅλα σὲ μᾶς εἶναι γεμᾶτα ἀπὸ πολλὴ σύγχυση.
Πῶς νομίζετε ὅτι πονῶ καὶ ὑποφέρω ὅταν σκεφθῶ ὅτι ὅταν ἔρθει πανηγύρι καὶ ἑορτή, κι ἄν ἀκόμη δὲν ὑπάρχει κανεὶς νὰ καλέσει, ὅλη ἡ πόλη τρέχει ἐδῶ, ἐνῶ ὅταν περάσει τὸ πανηγύρι καὶ ἡ ἑορτή, κι ἄν ἀκόμη ὅλη τὴν ἡμέρα καταδαπανόμαστε καὶ σᾶς καλῶ, δὲν ὑπάρχει κανεὶς νὰ προσέχει; Αὐτὰ λοιπὸν συλλογιζόμενος πολλὲς φορὲς ἀναστέναξα βαριὰ καὶ εἶπα μέσα μου: τί χρειάζεται ἡ παραίνεση καὶ ἡ συμβουλή, ἀφοῦ ἐσεῖς τὰ κάνετε ὅλα ἁπλῶς ἀπὸ συνήθεια καὶ δὲν γίνεσθε καθόλου πιὸ πρόθυμοι ἀπὸ τὴν διδασκαλία μου; Διότι, ὅταν στὶς ἑορτὲς δὲν χρειάζεστε βέβαια καθόλου τὴν παραίνεσή μου, ἐνῶ ὅταν περάσουν ἐκεῖνες δὲν ὠφελεῖσθε καθόλου ἀπὸ τὴν διδασκαλία μου, δὲν δείχνετε πὼς εἶναι περιττὸς ὁ λόγος μου, ὅσο βέβαια ἐξαρτᾶται ἀπὸ σᾶς;
Ἴσως ὑποφέρουν πολλοὶ ἀπὸ ἐκείνους ποὺ τὰ ἀκοῦν αὐτά. Ἀλλ’ οὔτε ἔτσι οἱ ἀδιάφοροι διδάσκονται. Διότι, ἄν διδάσκονταν θὰ ἐγκατέλειπαν τὴν ὀλιγωρία τους, ὅπως ἐμεῖς ποὺ κάθε ἡμέρα φροντίζουμε γιὰ τὰ δικά σας ζητήματα. Τί τόσο πολὺ κερδίζεις ἀπὸ τὰ κοσμικὰ πράγματα, ὅσο ζημιώνεις τὸν ἑαυτό σου; Δὲν εἶναι δυνατὸν ἀπὸ ἄλλη σύναξη ἤ συνάθροιση νὰ φύγετε παίρνοντας τόσο πολὺ κέρδος, ὅσο ἀπὸ τὴν ἐδῶ παραμονή σας, εἴτε δικαστήριο λέγεις, εἴτε βουλευτήριο, εἴτε τὰ ἴδια τὰ ἀνάκτορα. Γιατὶ σὲ ὅσους μπαίνουν ἐδῶ δὲν ἀναθέτουμε οὔτε διοίκηση ἐθνῶν καὶ πόλεων, οὔτε ἀρχηγία στρατευμάτων, ἀλλὰ κάποια ἄλλη ἐξουσία πιὸ σπουδαία καὶ ἀπ’ αὐτὴ τὴν βασιλεία. Ἤ καλύτερα, δὲν τὴν ἀναθέτουμε ἐμεῖς, ἀλλὰ ἡ χάρη τοῦ (Ἁγίου) Πνεύματος.
Ποιά λοιπὸν εἶναι ἡ ἐξουσία, ἡ πιὸ σπουδαία ἀπὸ τὴν βασιλεία, ποὺ λαμβάνουν ὅσοι μπαίνουν ἐδῶ μέσα; Διδάσκονται νὰ νικοῦν τὰ παράλογα πάθη, νὰ βασιλεύουν στὴν πονηρὴ ἐπιθυμία, νὰ ἐξουσιάζουν τὴν ὀργή, νὰ ἀπαρνοῦνται τὸν φθόνο, νὰ ὑποδουλώνουν τὴν ματαιοδοξία. Δὲν εἶναι τόσο λαμπρὸς ὁ βασιλιάς, ποὺ κάθεται πάνω στὸν βασιλικὸ θρόνο καὶ φοράει στέμμα, ὅσο ἕνας ἄνθρωπος ποὺ ἀνέβασε μέσα του τὴν ὀρθὴ σκέψη ἐπάνω στὸν θρόνο τῆς ἐξουσίας τῶν ταπεινῶν παθῶν καὶ μὲ τὴν ἀπόλυτη ἐξουσία ἐπάνω τους, σὰν μὲ κάποιο λαμπρὸ στέμμα, στεφάνωσε τὸ κεφάλι του. Διότι πές μου, ποιό εἶναι τὸ ὄφελος ἀπὸ τὴν βασιλικὴ πορφύρα καὶ τὰ χρυσὰ ἐνδύματα καὶ τὸ κοσμημένο μὲ πολύτιμα πετράδια στεφάνι, ὅταν ἡ ψυχὴ εἶναι αἰχμάλωτη στὰ πάθη; Ποιό τὸ κέρδος ἀπὸ τὴν ἔξω ἐλευθερία, ὅταν τὸ πιὸ σημαντικὸ μέσα μας ἐξουσιάζεται μὲ αἰσχρὸ καὶ ἐλεεινὸ τρόπο; Γιατί, ὅπως ὅταν ὁ πυρετὸς εἰσχωρεῖ βαθιὰ καὶ κατακαίει τὰ πάντα μέσα μας δὲν ὑπάρχει κανένα ὄφελος ἀπὸ τὴν ἐξωτερικὴ ἐπιφάνεια τοῦ σώματος ἄν δὲν πάσχει τίποτε παρόμοιο, ἔτσι ὅταν ἡ ψυχή μας παρασύρεται ἀπὸ τὰ ἐσωτερικὰ πάθη, δὲν ὑπάρχει ὄφελος ἀπὸ τὴν ἐξωτερικὴ ἐξουσία οὔτε ἀπὸ τὴν βασιλικὴ καθέδρα, ὅταν ὁ νοῦς ἀνατρέπεται ἀπὸ τὸν θρόνο τῆς βασιλείας πολὺ τυραννικὰ ἀπὸ τὰ πάθη καὶ ὑποκύπτει καὶ τρέμει τὶς ἐξεγέρσεις τους.
Γιὰ νὰ μὴ γίνει λοιπὸν αὐτό, ἀπὸ παντοῦ συντρέχουν ἐδῶ Προφῆτες καὶ Ἀπόστολοι, συγκρατῶντας τὰ πάθη μας, ἀπομακρύνοντας ὅλη τὴν θηριωδία τῆς ἀπερισκεψίας ἀπὸ μέσα μας καὶ ἀναθέτοντας σὲ μᾶς τὴν ἐξουσία ποὺ εἶναι πολὺ πιὸ σπουδαία ἀπὸ τὴν βασιλεία. Γι’ αὐτὸ ἔλεγα ὅτι ἐκεῖνοι ποὺ στεροῦν ἀπὸ τὸν ἑαυτό τους αὐτὴ τὴν φροντίδα δέχονται καίριο κτύπημα, ἀφοῦ παθαίνουν ζημία ὅση ἀπὸ πουθενὰ ἀλλοῦ· ἐπίσης καὶ κέρδη κερδίζουν ὅταν ἔρχονται ἐδῶ ὅσα ἀπὸ πουθενὰ ἀλλοῦ δὲν θὰ μποροῦσαν νὰ κερδίσουν, ὅπως ἀκριβῶς καὶ ὁ λόγος ἀπέδειξε.
«Οὐκ ὀφθήσῃ ἐνώπιον Κυρίου κενός» [δὲν θὰ ἐμφανισθεῖς ἐνώπιον τοῦ Κυρίου μὲ τὰ χέρια ἄδεια] (Ἐξ. 23, 15), ἔλεγε ὁ Νόμος· δηλαδή, μὴν εἰσέλθεις χωρὶς προσφορὰ θυσίας. Ἄν ὅμως δὲν πρέπει κανεὶς νὰ εἰσέρχεται στὸν Ναὸ τοῦ Θεοῦ χωρὶς θυσίες, πολὺ περισσότερο πρέπει νὰ μπαίνει σὲ συνάξεις μὲ ἀδελφούς. Γιατὶ αὐτὴ ἡ θυσία καὶ προσφορὰ εἶναι καλύτερη ἀπὸ ἐκείνην, ὅταν μπεῖς παίρνοντας μαζί σου μία ψυχή. Δὲν βλέπετε τὰ ἐξασκημένα περιστέρια πῶς βγαίνοντας θηρεύουν ἄλλα; Αὐτὸ ἄς κάνουμε κι ἐμεῖς. Γιατὶ ποιά δικαιολογία θὰ ἔχουμε ὅταν τὰ χωρὶς λογικὸ ζῶα μποροῦν νὰ θηρεύσουν τὸ ὁμόφυλό τους ζῶο, κι ἐμεῖς ποὺ τιμηθήκαμε μὲ λογικὸ καὶ μὲ τόσο μεγάλη σοφία περιφρονοῦμε ἕνα τέτοιο κυνήγι;
Σὲ προηγούμενη ὁμιλία σᾶς συμβούλευσα λέγοντας· ὁ καθένας σας πηγαίνετε στὰ σπίτια τῶν γειτόνων, περιμένετε νὰ βγοῦν, κρατῆστε τους καὶ ὁδηγῆστε τους πίσω στὴν κοινὴ μητέρα· μιμηθεῖτε ἐπίσης τοὺς θεατρόφιλους, οἱ ὁποῖοι μὲ κάθε προσπάθεια, ἀφοῦ συμφωνήσουν μεταξύ τους, ἀπὸ τὴν αὐγὴ περιμένουν τὸ παράνομο ἐκεῖνο θέαμα. Ἀλλὰ τίποτε περισσότερο δὲν ἔγινε γιὰ μᾶς ἀπὸ τὴν παραίνεση ἐκείνη. Γι’ αὐτὸ πάλι λέγω, καὶ δὲν θὰ σταματήσω νὰ λέγω μέχρι ποὺ νὰ σᾶς πείσω. Τίποτε δὲν ὠφελεῖ ἡ ἀκρόαση, ἄν δὲν ὑπάρχει στὴν συνέχεια καὶ ἡ πράξη. Κάνει λοιπὸν βαρύτερη τὴν τιμωρία μας, ὅταν συνέχεια ἀκοῦμε τὰ ἴδια πράγματα καὶ δὲν κάνουμε τίποτε ἀπὸ τὰ λεγόμενα. Καὶ ὅτι εἶναι βαρύτερη ἡ τιμωρία, ἄκουσε τὸν Χριστὸ ποὺ λέει· «εἰ μὴ ἦλθον καὶ ἐλάλησα αὐτοῖς, ἁμαρτίαν οὐκ εἶχον· νῦν δὲ πρόφασιν οὐκ ἔχουσι περὶ τῆς ἁμαρτίας» [ἄν δὲν εἶχα ἔρθει καὶ δὲν τοὺς εἶχα κηρύξει, δὲν θὰ εἶχαν ἁμαρτία· τώρα ὅμως δὲν ἔχουν δικαιολογία γιὰ τὴν ἁμαρτία] (Ἰω. 15, 22). Καὶ ὁ Ἀπόστολος ἐπίσης λέγει· «οὐ γὰρ οἱ ἀκροαταὶ τοῦ νόμου δίκαιοι παρὰ τῷ Θεῷ, ἀλλ’ οἱ ποιηταὶ τοῦ νόμου δικαιωθήσονται» [γιατὶ δὲν θὰ δικαιωθοῦν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ ἐκεῖνοι ποὺ ἀκοῦν τὸν νόμο, ἀλλ’ ἐκεῖνοι ποὺ ἐφαρμόζουν τὸν νόμο θὰ δικαιωθοῦν] (Ρωμ. 2, 13).
Καὶ πρὸς τοὺς ἀκροατὲς βέβαια λέγει αὐτά. Θέλοντας ὅμως νὰ διδάξει καὶ τὸν ὁμιλητὴ ὅτι οὔτε σ’ ἐκεῖνον θὰ ὑπάρξει κάποιο περισσότερο κέρδος ἀπὸ τὴν διδασκαλία, ὅταν δὲν ἔχει συμπεριφορὰ συνδεδεμένη μὲ τὴν διδασκαλία καὶ τρόπο ζωῆς σύμφωνο μὲ τὰ λόγια, ἄκουσε πῶς ἀπευθύνεται σ’ αὐτὸν καὶ ὁ Ἀπόστολος καὶ ὁ Προφήτης. Ὁ ἕνας λοιπὸν λέγει· «τῷ δὲ ἁμαρτωλῷ εἶπεν ὁ Θεός· ἵνα τί σὺ ἐκδιηγῇ τὰ δικαιώματά μου καὶ ἀναλαμβάνεις τὴν διαθήκην μου διὰ στόματός σου; σὺ δὲ ἐμίσησας παιδείαν» [στὸν ἁμαρτωλὸ εἶπε ὁ Θεός, γιατὶ ἐσὺ τολμᾶς καὶ διηγεῖσαι τὶς ἐντολές μου καὶ παίρνεις στὸ στόμα σου τὴν διαθήκη μου; Ἐσὺ μίσησες τὴν παιδεία μου] (Ψαλμ. 49, 16-17). Ὁ Ἀπόστολος πάλι ἀπευθυνόμενος σ’ αὐτοὺς ποὺ ὑπερηφανεύονται γιὰ τὴν διδασκαλία τους λέγει τὸ ἑξῆς· «πέποιθας σεαυτὸν ὁδηγὸν εἶναι τυφλῶν, φῶς τῶν ἐν σκότει, παιδευτὴν ἀφρόνων, διδάσκαλον νηπίων· ὁ οὖν διδάσκων ἕτερον, σεαυτὸν οὐ διδάσκεις;» [πιστεύεις ὅτι εἶσαι ὁδηγὸς τυφλῶν, φῶς γιὰ ὅσους βρίσκονται στὸ σκοτάδι, παιδαγωγὸς γιὰ τοὺς ἀνοήτους, δάσκαλος γιὰ τοὺς πνευματικὰ ἀνώριμους. Ἐσὺ λοιπὸν ποὺ διδάσκεις τὸν ἄλλο, δὲν διδάσκεις τὸν ἑαυτό σου;] (Ρωμ. 2, 19-21).
Ἀφοῦ λοιπὸν οὔτε ἐμένα τὸν ὁμιλητὴ ἡ ὁμιλία, οὔτε ἐσᾶς τοὺς ἀκροατὲς ἡ ἀκρόαση μπορεῖ νὰ ὠφελήσει χωρὶς ν’ ἀκολουθοῦμε τὰ λεγόμενα, ἀλλὰ καὶ μᾶς καταδικάζει περισσότερο, ἄς μὴ δείξουμε τὸ ἐνδιαφέρον μέχρι τὴν ἀκρόαση, ἀλλ’ ἄς τηροῦμε τὰ λεγόμενα μὲ τὰ ἔργα μας. Βέβαια εἶναι καλὸ τὸ νὰ ἐπιμένει κανεὶς συνέχεια στὴν ἀκρόαση τῶν θείων λόγων, ἀλλὰ τὸ καλὸ αὐτὸ γίνεται ἄχρηστο, ὅταν δὲν συνδυάζεται μὲ τὴν ὠφέλεια ἀπὸ τὴν ὑπακοὴ σ’ αὐτά. Γιὰ νὰ μὴν συγκεντρώνεστε λοιπὸν ἐδῶ στὰ χαμένα, μὲ κάθε προσπάθεια, πρᾶγμα ποὺ πολλὲς φορὲς σᾶς παρακάλεσα καὶ δὲν θὰ σταματήσω νὰ παρακαλῶ, προσελκύστε τοὺς ἀδελφούς μας, προτρέψτε τοὺς πλανημένους, συμβουλέψτε τους ὄχι μόνο μὲ λόγια, ἀλλὰ καὶ μὲ ἔργα. Εἶναι μεγαλύτερη αὐτὴ ἡ διδασκαλία ποὺ γίνεται μὲ τὴν συμπεριφορά, μὲ τὴν ζωή. Καὶ ἄν ἀκόμη τίποτε δὲν πεῖς, ἀλλὰ βγεῖς ἀπὸ τὴν σύναξη δείχνοντας στοὺς ἀπόντες καὶ μὲ τὴν ἐμφάνιση, καὶ μὲ τὸ βλέμμα καὶ μὲ τὴν φωνὴ καὶ μὲ τὸ βάδισμα καὶ μὲ ὅλο τὸ στόλισμα τὸ κέρδος ποὺ πῆρες ἀπὸ ἐδῶ καὶ βγῆκες ἔξω, εἶναι ἀρκετὸ αὐτὸ γιὰ παραίνεση καὶ συμβουλή.
Γιατὶ ἔτσι πρέπει νὰ βγαίνουμε ἀπὸ ἐδῶ, σὰν ἀπὸ ἱερὰ ἄδυτα, σὰν νὰ κατεβαίνουμε ἀπὸ τοὺς ἴδιους τοὺς οὐρανούς, γενόμενοι συγκρατημένοι, φιλόσοφοι, κάνοντας καὶ λέγοντας τὰ πάντα μὲ μέτρο. Καὶ ἡ γυναίκα ὅταν βλέπει τὸν ἄνδρα της νὰ φεύγει ἀπὸ τὴν σύναξη καὶ ὁ πατέρας τὸν γυιό του καὶ ὁ γυιὸς τὸν πατέρα του καὶ ὁ δοῦλος τὸν κύριό του καὶ ὁ φίλος τὸν φίλο του καὶ ὁ ἐχθρὸς τὸν ἐχθρό του ἄς διαπιστώνουν ὅλοι τὴν ὠφέλεια ποὺ ἔγινε σὲ μᾶς ἐδῶ. Καὶ θὰ τὴν ἀντιληφθοῦν, ἄν διαπιστώνουν πὼς ἔχετε γίνει πιὸ πράοι, πιὸ ἐγκρατεῖς καὶ πιὸ εὐσεβεῖς. Σκέψου ποιὰ μυσταγωγία ἀπολαμβάνεις ἐσὺ ὁ μυημένος, μὲ ποιοὺς ἀναπέμπεις τὴν μυστικὴ ἐκείνη μελωδία, μὲ ποιοὺς ἐκφωνεῖς τὸν τρισάγιο ὕμνο. Δίδαξε τοὺς ἔξω ὅτι ἔψαλες μαζὶ μὲ τὰ Σεραφίμ, ὅτι ἀνήκεις στὴν οὐράνια Πολιτεία, ὅτι γράφτηκες στὸν χορὸ τῶν Ἀγγέλων, ὅτι μίλησες μὲ τὸν Κύριο, ὅτι βρέθηκες μαζὶ μὲ τὸν Χριστό.
Ἄν ἔτσι ρυθμίζουμε τὸν ἑαυτό μας, δὲν θὰ χρειασθοῦμε νὰ ποῦμε τίποτε στοὺς ἀπόντες ὅταν βγοῦμε ἀπὸ ἐδῶ. Ἀλλὰ ἀπὸ τὴν δική μας ὠφέλεια θὰ αἰσθανθοῦν τὴν δική τους ζημία καὶ θὰ τρέξουν γρήγορα γιὰ ν’ ἀπολαύσουν τὰ ἴδια. Γιατὶ βλέποντας μὲ τὶς αἰσθήσεις τους τὴν ὀμορφιὰ τῆς ψυχῆς σας, κι ἄν ἀκόμη εἶναι πιὸ ἀδιάφοροι ἀπ’ ὅλους, θ’ ἀγαπήσουν τὴν δική σας εὐπρέπεια. Ἄν λοιπὸν ἡ ὀμορφιὰ τοῦ σώματος ἀναπτερώνει αὐτοὺς ποὺ τὴν βλέπουν, πολὺ περισσότερο ἡ ὀμορφιὰ τῆς ψυχῆς μπορεῖ νὰ διεγείρει τὸν θεατὴ καὶ νὰ τὸν παρακινήσει στὸν ἴδιο ζῆλο. Ἄς στολίσουμε λοιπὸν τὸν ἐσωτερικό μας ἄνθρωπο καὶ ἄς θυμόμαστε ἔξω τὰ ἐδῶ λεγόμενα. Γιατὶ ἐκεῖ κυρίως ἀξίζει νὰ τὰ φέρνουμε στὴν μνήμη μας. Καὶ ὅπως ἕνας ἀθλητὴς αὐτὰ ποὺ μαθαίνει στὴν παλαίστρα τὰ δείχνει στοὺς ἀγῶνες, ἔτσι ἀκριβῶς καὶ μεῖς, αὐτὰ ποὺ θ’ ἀκοῦμε ἐδῶ πρέπει νὰ τὰ δείχνουμε στὰ ἔξω πράγματα.
(Ἀπὸ τὴν Ὁμιλία: «Πρὸς τοὺς μὴ ἀπαντήσαντας εἰς τὴν Σύναξιν»
[Σὲ ἐκείνους ποὺ δὲν πῆγαν στὴν λειτουργικὴ Σύναξη], παράγρ. 3-4,
ΕΠΕ, τ. 26 [86], Θεσσαλονίκη 1986, σελ. 559-569)